Zakażenie Helicobacter pylori - przychodnia Szczecin

Co to jest Helicobacter Pylori?

Helicobacter pylori jest spiralną Gram-ujemną bakterią, zasiedlającą śluz pokrywający nabłonek żołądka. Charakterystyczny kształt, obecność rzęsek umożliwiających poruszanie i wiele cech biochemicznych zapewniło jej adaptację do życia w kwaśnym środowisku żołądka.

Główną umiejętnością bakterii, umożliwiającą przetrwanie w niesprzyjającym środowisku żołądka jest zdolność do wytwarzania enzymu – ureazy, powodującej rozkład mocznika do amoniaku i tym samym do zmiany pH z kwaśnego na zasadowy.

Odkrycie Helicobacter pylori w 1983 roku przez australijskich naukowców J. Robina Warrena i Barry’ego J. Marshalla stało się przełomem w rozumieniu mechanizmów powstawania zapalenia błony śluzowej żołądka, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także raka żołądka. Za to odkrycie zostali uhonorowani w 2005 roku nagrodą Nobla.

Do 1982 roku za przyczynę choroby wrzodowej uznawano niewłaściwy styl życia i stres. W leczeniu wykorzystywane były leki zobojętniające i zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku oraz restrykcyjna dieta. Odkrycie bakteryjnego podłoża choroby skłoniło lekarzy do zastosowania antybiotyków wraz z lekami hamującymi wydzielanie kwasu żołądkowego, co dało przełomowe efekty terapeutyczne.

Obecnie leczenie choroby wrzodowej antybiotykami jest już standardem.

W 2001 roku uznano zakażenie H. pylori głównym czynnikiem rozwoju choroby wrzodowej żołądka.

Jakie są czynniki ryzyka dla rozwoju infekcji Helicobacter pylori?

zamieszkiwanie w krajach rozwijających się
złe warunki ekonomiczne i socjalne
większa liczba rodzeństwa
obecność zakażenia u rodziców (przede wszystkim u matki)
predyspozycje rasowe (częściej rasa czarna)
predyspozycje genetyczne

Do zakażenia przeważnie dochodzi w dzieciństwie. Głównym źródłem zakażenia są kontakty międzyludzkie. Wśród członków rodziny do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową, np. poprzez pocałunek, jedzenie wspólnymi sztućcami.
Do czynników sprzyjających zakażeniu należą: spożywanie surowego mięsa, niemytych owoców oraz nieprzegotowanej wody.

Gdzie bytuje Helicobacter pylori?

Badania genetyczne dowodzą, że H. pylori jest bakterią bytującą w żołądku człowieka od wielu tysięcy lat. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), bakteria ta stale lub czasowo kolonizuje żołądek około 50% ludności świata.

Tym samym, zakażenie H. pylori należy do najbardziej rozpowszechnionych na świecie. W zależności od regionu, stopień zakażenia jest zróżnicowany. W Polsce odsetek osób zakażonych H.pylori wynosi ok. 67%. Jest to znacznie więcej niż w wielu innych krajach Europy.

Jakie są objawy zakażenia H. pylori?

Tym samym, zakażenie H. pylori należy do najbardziej rozpowszechnionych na świecie. W zależności od regionu, stopień zakażenia jest zróżnicowany. W Polsce odsetek osób zakażonych H.pylori wynosi ok. 67%. Jest to znacznie więcej niż w wielu innych krajach Europy.

Osiedlaniu się bakterii w żołądku towarzyszą zwykle krótkotrwałe objawy ostrego zapalenia żołądka. Objawy te ustępują samoistnie.

W dalszym etapie, u około 80-90% zakażonych dochodzi do przewlekłego, często bezobjawowego, zapalenia błony śluzowej żołądka. U 10% rozwija się choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. U niektórych zakażonych może rozwinąć się rak żołądka, czy chłoniak o małej złośliwości MALT (Mucosa Associated Lymphoid Tissue). Nowotwory te rozwijają się o blisko 1% zakażonych.

Rak żołądka jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych na świecie. Obecnie uważa się, że przyczyną 90% przypadków raka żołądka jest infekcja H.pylori. Szacuje się, że z zakażniem H. Pylori mogą być związane również choroby spoza przewodu pokarmowego, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza. Symptomami mogącymi wskazywać na zakażenie Helicobacter pylori są nawracające objawy ze strony górnego odcinka układu pokarmowego, takie jak:

zaparcia
brak apetytu
biegunka
bóle brzucha i nadbrzusza
zgaga
mdłości
wzdęcia
odbijanie

Mimo, że istotne dolegliwości występują tylko u niektórych pacjentów (10-20%), a w większości przypadków zakażenie H.pyloriprzebiega bezobjawowo, obecnie uważa się, że wszyscy zakażeni wymagają leczenia.

Jak zdiagnozować zakażenie?

Wraz z rozwojem wiedzy na temat H. pylori rozwinęły się również metody diagnostyczne, umożliwiające potwierdzenie obecności zakażenia. Metody te różnią się stopniem inwazyjności, czasem oczekiwania na wynik, czułością i swoistością.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii na badania diagnostyczne powinne być kierowane jedynie te osoby, w przypadku których po potwierdzeniu zakażenia wdrożone zostanie leczenie eliminujące (eradykacja).

Wskazaniami do wykonania diagnostyki w kierunku zakażenia H. pylori są:

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
przewlekłe leczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ)
przebyta operacja z powodu choroby wrzodowej
resekcja żołądka z powodu raka
zapalenie żołądka z aftami żołądka
rak żołądka w rodzinie (krewni I stopnia)
zmiany przedrakowe (zanikowe zapalenie żołądka, metaplazja, dysplazja)
chłoniak żołądka typu MALT
przewlekłe stosowanie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej IPP
niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza o niewyjaśnionej przyczynie
niedobór witaminy B12
choroba Menetriera
życzenie pacjenta

Wybór metody diagnostycznej

Wybór metody diagnostycznej zależy od stanu chorego oraz od konieczności wykonania badania endoskopowego (gastroskopii).

Metody nieinwazyjne

test serologiczny: polega na oznaczeniu przeciwciał IgG przeciwko H. pylori w surowicy krwi lub ślinie. Test nie nadaje się do potwierdzenia wyleczenia, ze względu na utrzymywanie się dodatniego wyniku nawet do 28 miesięcy po eradykacji H. pylori. Przydatny do diagnozowania aktywnej infekcji.
test oddechowy (mocznikowy test oddechowy): bardzo wiarygodny do potwierdzenia zakażenia, jak i potwierdzenia wyleczenia. Polega na połknięciu przez pacjenta odpowiedniej dawki mocznika znakowanego izotopem węgla ¹³C lub ¹⁴C, który w żołądku rozkładany jest przez bakterię do amoniaku i dwutlenku węgla. Po ok. 15-30 minutach analizuje się ilość znakowanego izotopem dwutlenku węgla w wydychanym przez pacjenta powietrzu.
test na obecność antygenu H. pylori w stolcu: zalecany do diagnozowania aktywnej infekcji i oceny skuteczności leczenia eliminującego H. pylori. Wykorzystuje techniki biologii molekularnej, ma na celu wykrycie obecności materiału genetycznego bakterii.

Metody inwazyjne

test ureazowy: oparty na reakcji barwnej wywołanej powstawaniem amoniaku z mocznika pod wpływem enzymu produkowanego przez bakterie- ureazy. Polega na umieszczeniu pobranego podczas gastroskopii wycinka na płytce testu. Po 15 minutach odczytuje się wynik w postaci zmiany zabarwienia wskaźnika pH. W przypadku zakażenia H. pylori,wskaźnik zawarty w teście zmienia kolor na fioletowo-czerwony. Metoda bardzo wiarygodna do potwierdzenia wyleczenia pacjenta, jak i do potwierdzenia infekcji.
hodowla bakteryjna H. pylori: polega na hodowaniu bakterii pochodzących z pobranego podczas gastroskopii wycinka na specjalnych pożywkach. Wymaga wyspecjalizowanych warunków laboratoryjnych. Zaletą tej metody jest możliwość oceny wrażliwości szczepów H. pylori na antybiotyki. Wskazaniem do tej metody jest co najmniej dwukrotna nieudana terapia eradykacyjna.
badanie histopatologiczne: bardzo często stosowana metoda. Polega na ocenie przez patologa pobranych podczas gastroskopii wycinków pod mikroskopem. Bardzo wiarygodna zarówno do potwierdzenia infekcji, jak i potwierdzenia wyleczenia. Umożliwia także obserwację zmian zachodzących w błonie śluzowej i zaawansowania stanu zapalnego, określenie liczby bakterii.

Jak leczyć zakażenie Helicobacter pylori?

Leczenie zakażenia Helicobacter pylori polega na wyeliminowaniu obecności bakterii z błony śluzowej żołądka. Zwykle stosuje się kilka różnych schematów leczenia farmakologicznego. W skład takich schematów wchodzą:

dwa antybiotyki z trzech wymienionych: amoksycylina, metronidazol, klarytromycyna
leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku (inhibitory pompy protonowej IPP): omeprazol, pantoprazol, lanoprazol.W przypadku braku skuteczności, po 7 dniach lekarz może zadecydować o wprowadzeniu leczenia czteroskładnikowego, dodając do terapii sole bizmutu (cytrynian bizmutu).

Jeżeli obecność H. pylori nie jest wykrywalna po czterech tygodniach od zakończenia leczenia, mówi się o eradykacji bakterii z przewodu pokarmowego pacjenta.

Niestety do tej pory nie udało się opracować takiego schematu leczenia, który gwarantowałby 100% skuteczność. Obecnie, nawet przy zastosowaniu najskuteczniejszych schematów leczenia u 5-20% zakażonych nie uzyskuje się całkowitego wyleczenia. Najczęstszą przyczyną braku wyeliminowania H. pylori jest oporność niektórych szczepów na antybiotyki. Jest to konsekwencją nadużywania stosowania antybiotyków na świecie.

Wiedza w zakresie znaczenia H. Pylori w patofizjologii chorób przewodu pokarmowego jest stale aktualizowana, jednak w dalszym ciągu nie jest kompletna. Naukowcy poszukują coraz skuteczniejszych terapii i stale badają mechanizmy, dzięki którym Helicobacter pylori forsuje układ immunologiczny człowieka.

Przed zakażeniem H. pylori trudno się ustrzec, zwłaszcza że większość zakażeń przypada na okres dzieciństwa lub wczesnej młodości. Nie ma ponadto określonych profilaktycznych działań, które uchronią przed zakażeniem.
Mimo wszystko warto zwrócić uwagę na zasady higieny (również u małych dzieci), stosować dietę bogatą w antyoksydanty (witamina C i E).
Po wyleczeniu warto dbać o zęby- próchnica i ubytki są częstą przyczyną nawrotów choroby.